Wystawa studencka PQ 2023 jako studium przypadku

W czwartek 10 kwietnia 2025 roku w siedzibie Instytutu Teatralnego im. Zbigniewa Raszewskiego przy ul. Jazdów 1 odbyła się wizyta studyjna w ramach międzynarodowej konferencji „Młode artystki i młodzi artyści – wyzwania i rzeczywistość”. Uczestniczki i uczestników wizyty zaprosiliśmy do wysłuchania prezentacji zarysowującej sytuację młodych scenografów i scenografek, producentów i producentek, osób piszących, w tym szczególnie krytyków i krytyczek teatralnych oraz twórców i twórczyń w polskim teatrze, zwłaszcza w kontekście wsparcia instytucjonalnego młodych reżyserów i reżyserek. Następnie odbyło się oprowadzanie po Instytucie. Spotkanie otworzyła zastępczyni dyrektorki ds. programowych Anna Galas-Kosil.

Wizyta studyjna towarzyszyła konferencji organizowanej przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego w ramach polskiej prezydencji w Radzie Unii Europejskiej.

Poniżej wypowiedź Krystyny Mogilnickiej, kierowniczki Działu współpracy z zagranicą.

Zanim zacznę, chciałbym pokazać Państwu film o polskiej Wystawie studenckiej na Praskim Quadriennale w 2023 roku. Wystawa zatytułowana Azyl, stworzona przez młodą artystkę i scenografkę Ksenię Makałę, została uhonorowana nagrodą „Responsiveness to Urgencies” (Reagowania na bieżące problemu) w kategorii Wystaw studenckich na PQ 2023.
Instytut produkuje wystawy główne na Praskie Quadriennale od niemal 20 lat, czy od samego początku swojej działalności. Więcej na ten temat opowiem po filmie, który trwa ok. 5 minut.

Film został nakręcony i zmontowany przez młodą, wschodzącą artystkę wideo, Alicję Borowiec, którą zaprosiliśmy do Pragi w 2023 roku, aby udokumentowała proces montowania pracy oraz samą wystawę. Podczas realizacji filmu Alicja współpracowała z doświadczonym twórcą, Michałem Januszańcem.

Na filmie zobaczyli Państwo przestrzeń wystawową PQ 2023, która dla Wystawy studenckiej znajdowała się na zewnątrz, na rynku w Holešovicach (Holešovická tržnice). Koncepcja kuratorska PQ – RARE Stories of Unique Places (Rzadkie historie niezwykłych miejsc) – zapraszała młodych artystów i młode artystki do opowiedzenia o swoich stronach rodzinnych. W otwartym naborze na Wystawę studencką, który ogłosiliśmy w 2022 roku, poprosiliśmy o propozycje, które odnosiłyby się do historii, której byliśmy świadkami na polskich granicach i w głębi kraju, z nagłą obecnością migranów i migrantek z napadniętej Ukrainy; bardzo intensywnej i wyjątkowej sytuacji, trwającej przez kilka miesięcy, kiedy w społeczeństwie pojawiło się tak wiele oddolnych inicjatyw, pomagających radzić sobie z rzeczywistością.

Zgłoszenia do otwartego naboru zostały zanonimizowane, tak aby jury nie wiedziało, czy jej autorem lub autorką jest osoba indywidualna czy kolektyw. Oprócz doświadczonych scenografów i scenografek w jury zasiadła także Anna Kaczkowska, wschodząca artystka, która brała udział w poprzedniej Wystawie studenckiej w 2019 roku, posiadająca ekspercką wiedzę na temat tego wydarzenia.

Dla Ksenii Makały – ówczesnej studentki Akademii Sztuk Pięknych w Katowicach i absolwentki Wydziału Architektury Politechniki Śląskiej – była to pierwsza produkcja; pomimo iż zdobyła wcześniej kilka nagród za swoje projekty, nie miała de facto okazji, by je realizować.

Cały proces tworzenia wystawy trwał 6 miesięcy. Zaproponowaliśmy artystce klarowne warunki pracy (z godziwym wynagrodzeniem, które było nie mniejsze niż wynagrodzenie artystów i artystek z kolektywu tworzącego polską Wystawę krajów i regionów, czytelną umowę itd.). Ksenia współpracowała z doświadczonym scenografem – prof. Markiem Chowańcem, którego mogli Państwo usłyszeć w filmie – jako mentorem obecnym, aby omawiać pomysły i ich rozwiązania techniczne. Artystka współpracowała też z doświadczonymi producentkami, Karoliną Dziełak-Żakowską i ze mną. Wspierałyśmy Ksenię w procesie przekształcania pomysłu w materialny obiekt, pomagając znaleźć firmę, która go wyprodukuje, monitorując zachowanie wymogów bezpieczeństwa związanych z przestrzenią wystawy i publicznością, oraz wspierając zarządzanie budżetem itp. Nie stworzyliśmy jednak wystawy za Ksenię – to ona rozmawiała z firmą, ze szwaczkami, które szyły części obiektu, aby efekt był zbliżony do wyobrażonego. Słuchałyśmy pomysłów Ksenii i pomagałyśmy jej je zrealizować; wspierałyśmy również młodą scenografkę przy takich niuansach jak tworzenie materiałów promocyjnych, strategia komunikacji, rozmowy z mediami itd. A jednocześnie zaprosiłyśmy ją do pełnego doświadczenia Praskiego Quadriennale jako wydarzenia, zabezpieczając budżet dla osób, które będą odpowiedzialne za wystawę w czasie, gdy sama nie będzie mogła jej doglądać.

To studium przypadku pokazujące sposób, w jaki pracujemy z młodymi scenografami i scenografkami teatralnymi przy tym projekcie. W przypadku przyszłej Wystawy studenckiej w 2027 roku planujemy zaangażowanie młodego producenta lub młodą producentkę do wyprodukowania wystawy przy naszym wsparciu mentorskim. Planujemy również zyskać dodatkowe finansowanie, aby więcej młodych scenografów i scenografek mogło odwiedzić Praskie Quadriennale jako aktywni uczestnicy i uczestniczki.

Po PQ 2023 udało nam się zrealizować warsztat dla dzieci i rodzin na temat projektu Azyl jako artystyczną kontynuację projektu. Ksenia stworzyła go razem z choreografką, Anną Wańtuch, mającą doświadczenie w pracy performatywnej z rodzinami. Warsztat łączył elementy ruchowe z tworzeniem obiektów plastycznych. Obie artystki obecnie szukają środków na stworzenie produkcji teatralnej opartej na temacie Azylu. Cieszymy się też, że mogliśmy zaprezentować wystawę raz jeszcze, w maju 2024 roku w Centrum Scenografii Polskiej w Muzeum Śląskim w Katowicach podczas Nocy Muzeów, dzięki czemu zobaczyło ją ponad 1700 osób, a Ksenia miała okazję ponownie opowiedzieć o swojej pracy. Wystawie w Katowicach towarzyszyły warsztaty dla rodzin z dziećmi, a publiczność mogła podzielić się tym, czym jest dla niej Azyl, notując słowne skojarzenia na tablicy.

Na koniec mojej prezentacji chciałbym przeczytać uzasadnienie jury 15. Praskiego Quadriennale: Za poetycki kontrast pomiędzy realnością a metaforą i umiejętność odniesienia się do kwestii kryzysu z niezwykłą prostotą i wnikliwością. Na górze – ulotny dach oferuje bezpieczeństwo, a jednak nie daje poczucia stabilizacji. Na dole – ludzka solidarność, która pozwala zaspokoić głód, ugasić pragnienie i ochronić przed zimnem, zarazem bezpieczna i nietrwała. Cieszymy się, że mogliśmy wesprzeć tę artystkę w realizacji jej wizji. Dziękuję.

Wizytę przygotowały Karolina Dziełak-Żakowska, dr Krystyna Mogilnicka, Magdalena M. Ożarowska i Adrianna Wolińska; o Bibliotece, Dziale Dokumentacji Teatru oraz o Księgarni „Prospero” opowiadały Maria Dworakowska, Agnieszka Wielecka, Jolanta Żmijewska i Justyna Szczepaniak.